Zofia Olszewska

Koło Naukowe Biologii Molekularnej UW
Wydział Biologii, Uniwersytet Warszawski

Babesia spp. są jednymi z najbardziej wszechobecnych i rozprzestrzenionych parazytów krwi na świecie. Możemy wyróżnić ponad 100 gatunków Babesia, pasożytniczych pierwotniaków klasy Apicomplexa. Jednak tylko kilka z nich infekuje człowieka. Do tych gatunków należy m.in. Babesia microti. Pierwotniaki te pasożytują wewnątrz erytrocytów, powodując chorobę hemolityczną zwaną babeszjozą. Choroba ta często nazywana jest „malarią północy”, ponieważ jej objawy można łatwo pomylić z tymi wywołanymi działaniem zarodźca malarycznego. Morfologicznie pierwotniaki Babesia i Plasmodium falciparum (przedstawiciel zarodźców) również są bardzo podobne. Jednak można uniknąć pomyłki w diagnozie, jeśli odpowiednio wnikliwie przeprowadzi się badanie krwi pacjenta z objawami choroby, o czym zostanie wspomniane w dalszej części artykułu.

B. microti jest gatunkiem kosmopolitycznym, jednak największą liczbę zarażeń tym gatunkiem odnotowuje się na terenie USA. Stwierdzono przypadki zarażenia tym pasożytem również na terenie Europy, w tym Polski (oprócz B. microti na terenie Europy występuje także inny niebezpieczny przedstawiciel Babesia – B. divergens). Żywicielami ostatecznymi i jednocześnie wektorami B. microti są różne gatunki kleszczy (Ixodes), np. I. ricinus w Europie oraz I. scapularis na terenie USA. Żywicielem pośrednim tego pasożyta są przede wszystkim różne gatunki gryzoni, takie jak myszarka leśna czy nornica ruda, jednak człowiek też może pełnić tę funkcję. Zarażenie człowieka może nastąpić poprzez ugryzienie przez kleszcza, w którego ślinie znajdują się inwazyjne formy pasożyta – sporozoity. Niestety zdarzają się przypadki zarażeń przez transfuzję krwi od innej osoby, która była zarażona B. microti, jak również przy okazji transplantacji narządów. Dlatego tak ważne jest gruntowne przebadanie krwi dawców. Odnotowano także zarażenia dzieci podczas ciąży lub porodu w wyniku kontaktu z krwią matki, która była zarażona tym pasożytem.

Ryc. 1. Zarażenie na skutek transfuzji krwi pobranej od osoby zarażonej B. microti. (grafikę wykonała Zofia Olszewska za pomocą kreatora BioRender.com).

Cykl życiowy B. microti obejmuje dwie fazy rozmnażania bezpłciowego i jedną fazę rozmnażania płciowego. Do zamknięcia cyklu niezbędne jest sekwencyjne pasożytowanie na wektorze (kleszcz), w którym zachodzi rozmnażanie płciowe, i ssaku (np. mysz, człowiek), w którym zachodzi rozmnażanie bezpłciowe.

Ryc. 2. Uproszczony cykl życiowy Babesia microti na przykładzie myszy jako żywiciela pośredniego (grafikę wykonała Zofia Olszewska za pomocą kreatora BioRender.com).

Sporozoity penetrują komórkę czerwonej krwinki, powodując szereg zmian (m.in. chemicznych, strukturalnych) w błonie komórkowej. Wewnątrz erytrocytów sporozoity przechodzą w stadium trofozoitu o pierścieniowym kształcie, następnie dzieląc się w merozoity, które formują charakterystyczny dla gatunku kształt – tetradę zwaną krzyżem maltezjańskim. Ponieważ jest to struktura specyficzna dla Babesia, badanie rozmazu krwi pozwala wykluczyć zarażenie Plasmodium falciparum, jednego z gatunków pierwotniaków odpowiedzialnych za malarię. Namnożone merozoity opuszczają erytrocyty, doprowadzając do ich lizy, szybko rozprzestrzeniając się we krwi i atakując inne erytrocyty. Efektem merogonii jest m.in. hemolityczna anemia (niedokrwistość). Niektóre merozoity przekształcają się w gametocyty, które mogą być zassane przez pożywiającego się kleszcza. W jelicie wspomnianego stawonoga dochodzi do sporogonii – z gametocytów powstają gamety, tworzą zygotę, która w postaci ookinety przemieści się do ślinianek. I tu cykl już prawie się zamyka, ponieważ w komórkach ślinianek kleszcza na drodze sporogonii powstaną sporozoity, mogące zostać wprowadzone do organizmu kolejnego żywiciela pośredniego.

Ryc. 3. Podział trofozoitu na 4 merozoity tworzące charakterystyczną strukturę, tzw. krzyż maltańskiego (ang. maltese cross) wewnątrz erytrocytu (grafikę wykonała Zofia Olszewska za pomocą kreatora BioRender.com).

Najbardziej efektywną metodą zdiagnozowania obecności omawianego pierwotniaka we krwi jest właśnie badanie krwi. Oprócz odchyleń w zawartości poszczególnych składników morfotycznych, do diagnozy istoty jest wynik obserwacji mikroskopowej preparatu z krwi obwodowej (wybarwionego barwnikiem Giemsy), która pozwala na wykrycie obecności tych wewnątrzerytrocytarnych pasożytów.

Objawy po zarażeniu B. microti pojawiają się w ciągu od 1 do 4, a nawet do 8 tygodni (w przypadku zarażenia się od kleszcza). Są to objawy podobne do zakażenia wirusem grypy (np. gorączka, zmęczenie, ból głowy, kaszel suchy). Leczenie polega na farmakoterapii, trwającej nawet kilka tygodni w przypadku osób o obniżonej odporności. W przypadku ciężkiego, zagrażającego życiu przebiegu choroby może być podjęta decyzja o transfuzji krwi. Zdarza się, że babeszjoza zostaje przebyta bezobjawowo. Bezobjawowych chorych nie poddaje się leczeniu, chyba że obecność pasożyta w organizmie utrzymuje się ponad 3 miesiące.

Jednak nie można zapominać, że jest to bardzo niebezpieczna choroba, mogąca prowadzić do poważnych powikłań, a nawet do śmierci. Najbardziej narażone na powikłania są osoby, jak można się domyślić, z osłabionym układem immunologicznym. Najczęstszymi powikłaniami ciężkiego przebiegu babeszjozy są: niewydolność oddechowa, niewydolność serca, nerek, wątroby, a także pęknięcie śledziony. Widocznymi odchyleniami w badaniu morfologicznym krwi są m.in. zwiększona ponad normę liza erytrocytów, niski poziom hemoglobiny i hematokrytu, wysoki poziom retikulocytów.

Warto wspomnieć, że kleszcze przenoszą także inne niebezpieczne choroby (np. boreliozę), mogące występować jednocześnie z babeszjozą. Dlatego aby nie narażać swojego zdrowia i życia, warto pamiętać o odpowiednich środkach ostrożności. Przed pójściem w miejsce, gdzie istnieje wysokie prawdopodobieństwo znalezienia sobie wątpliwego przyjaciela wyprawy w postaci kleszcza, należy odpowiednio się przygotować, np. zaopatrując się w odzież ochronną i specyfiki odstraszające insekty. Mimo wszystko po powrocie do domu konieczne jest dokładne obejrzenie całego ciała.