Drukuj
Odsłony: 2027

Adrian Macion

Prezes, Koło Naukowe Biologii Molekularnej UW

Balantidium coli (szparkosz okrężnicy) jest pasożytniczym pierwotniakiem odpowiedzialnym za chorobę zwaną szparkorzycą. Jest jednym z największych przedstawicieli Protista i jedynym znanym orzęskiem wywołującym infekcje u ludzi. Najczęściej infekuje naczelne i świnie, które stanowią naturalny rezerwuar tego patogenu. Występuje na całym świecie, a największą częstość infekcji obserwuje się na Papui-Nowej Gwinei i Filipinach, choć nawet tam nie przekracza ona 1% społeczeństwa. Częstość zarażeń jest zwiększona przez kontakt społeczności ze świniami i złe warunki sanitarne.

Morfologicznie pasożyt ten nie różni się od typowego orzęska. Trofozoit (główna postać rozwojowa organizmu, która aktywnie się porusza i odżywia) pokryty jest gęsto ułożonymi rzędami rzęsek, które są jego jedynym aparatem ruchu. Komórki są dwujądrowe: zawierający zwielokrotniony garnitur chromosomalny makronukleus zaangażowany jest w procesy metaboliczne, a mikronukleus bierze udział w procesach płciowych. B. coli ma również wakuole kurczliwe (zazwyczaj dwie), które uczestniczą w osmoregulacji. Na szpiczastym biegunie komórki ulokowany jest cytostom stanowiący zagłębienie pokryte cienką i pozbawiona rzęsek pellikulą. Element ten umożliwia komórce pobieranie ze środowiska materiałów odżywczych w procesie pinocytozy. W niekorzystnych warunkach komórka otacza się osłonką i przekształca się w cystę. Cysty są umiarkowanie oporne na wysychanie, promieniowanie, wysoką temperaturę i czynniki chemiczne. W zarażonym organizmie powstają w obrębie jelita grubego, w którym dochodzi do odwodnienia i zagęszczenia kału. Niedobór wody i wzrost osmolarności otoczenia są czynnikami inicjującymi przekształcanie się trofozoitu w cystę, która jest wydalana do środowiska. Stanowi ona inwazyjną formę B. coli – po przedostaniu się do nowego osobnika przechodzi przez układ pokarmowy i lokalizuje się w jelicie grubym. W procesie ekscystacji dochodzi do uwolnienia aktywnego trofozoitu.

Ryc. Morfologia trofozoitu i cysty B. coli (grafikę wykonał Robert Siemiątkowski)

Pod względem klinicznym B. coli nie jest istotnym epidemiologicznie pasożytem. Infekcje u większości pacjentów są bezobjawowe, lecz w niektórych przypadkach orzęsek wywołuje biegunkę, nawet krwawą. Obecność krwi wynika z uszkodzenia nabłonka jelita – prawdopodobnie na skutek aktywności układu immunologicznego. U chorych narażonych na niedożywienie pojawia się ostra forma szparkorzycy, której śmiertelność bez leczenia osiąga nawet 30%. Podobnie jak w przypadku innych chorób wywoływanych przez pasożyty przenoszone drogą fekalno-oralną, najważniejszym czynnikiem ryzyka jest nieodpowiednia higiena. Dostęp do świeżej i czystej wody znacznie zmniejsza ryzyko zachorowania. Działalności rządów, organizacji międzynarodowych i prywatnych darczyńców, które prowadzą do eliminacji chorób tego typu, opierają się na edukacji i zapewnianiu właściwego dostępu do środków higieny. Podniesienie standardów życia tych społeczności leży nie tylko w zakresie ekonomicznych możliwości krajów zachodnich, ale jest wręcz ich etycznym obowiązkiem.