Drukuj
Odsłony: 11229

Andrzej Rzepko
III Liceum Ogólnokształcące im.gen. Józefa Sowińskiego w Warszawie

Echinococcus granulosus jest jednym z 6000 przedstawicieli tasiemców (Cestoda) oraz jednym z siedmiu gatunków należących do rodzaju bąblowców (Echinococcus). Jest groźnym pasożytem, który w dojrzałej formie występuje w jelicie cienkim psowatych. U człowieka – który jest żywicielem pośrednim – tasiemiec wywołuje chorobę zwaną bąblowicą. Bąblowicę można podzielić na dwa typy w zależności od rodzaju żywiciela: żywiciel pośredni przechodzi hydatidozę, a żywiciel ostateczny echinokokozę. Przestrzega się przed jedzeniem nieumytych leśnych owoców z powodu ryzyka obecności na nich jaj bąblowca. Choroba powszechna jest w niektórych częściach Eurazji, w północnej i wschodniej Afryce oraz w Australii i Ameryce Południowej.

Dojrzały tasiemiec mierzy od 3–6 mm długości. Na czubku pasożyta znajduje się skoleks z dwoma wieńcami, z których każdy ma 30–36 haczyków. Pod skoleksem mieści się szyjka odpowiedzialna za powstawanie nowych proglotydów (segmentów). 3, sporadycznie 4, proglotydy: niedojrzały, dojrzały (hermafrodytyczny) oraz maciczny składają się na strobilę. Proglotyd niedojrzały jest „najmłodszym” segmentem tasiemca i dopiero wykształca narządy płciowe. Segment dojrzały posiada wykształcone narządy płciowe, męskie jak i żeńskie. W obrębie tego proglotydu zachodzi zapłodnienie. Ostatnią i największą częścią tasiemca jest proglotyd maciczny. Zawiera w sobie około 500 jaj, których zadaniem jest zarażenie kolejnego organizmu.

Ryc. 1. Uproszczona budowa morfologiczna i anatomiczna Echinococcus granulosus. (grafikę wykonał Robert Siemiątkowski)
Tasiemca budują 4 podstawowe części. Na samej górze znajduje się skoleks zbudowany z 2 wieńców haczyków, dwóch par przyssawek oraz szyjki. Poniżej znajduje się proglotyd niedojrzały (ang. immature proglottid). Charakteryzuje się niedużą wielkością oraz występowaniem wewnątrz masy zarodkowej (ang. germinal mass). Pod proglotydem niedojrzałym znajduje się proglotyd dojrzały (ang. mature proglottid). Jest większy od poprzedniego i ma rozwinięte narządy płciowe. W jego obrębie dochodzi do zapłodnienia i powstawania jaj. Wspomniane jaja znajdują się w ostatnim, największym proglotydzie, czyli proglotydzie macicznym (ang. gravid proglottid). 

Pełny cykl życiowy tasiemca bąblowcowego wymaga dwóch żywicieli: pośredniego oraz ostatecznego. Cykl zaczyna się w jelicie cienkim żywiciela ostatecznego, gdzie proglotydy macierzyste pasożyta odrywają się, uwalniając jaja do światła jelita. Dalej jaja są wydalane z organizmu z kałem i od razu stanowią czynnik zakaźny. Spożyte przez odpowiedniego żywiciela pośredniego jaja zaczynają wylęgać się w jelicie cienkim. Jaja przekształcają się w sześcioramienne onkosfery, które przebijają się przez nabłonek jelita do układu krążenia, skąd wędrują do różnych organów. Głównymi miejscami ataku są wątroba i płuca, gdzie onkosfera przekształca się w grubościenną torbiel wodnistą. Żywiciel ostateczny zostaje zarażony wraz ze spożyciem narządów żywiciela pośredniego, które zawierają torbiele. Po spożyciu larwy przyczepiają się do nabłonka jelita cienkiego i tam rozwijają się w formy dorosłe. Rozwój do stadium dojrzałego zajmuje 32–80 dni.

Ryc. 2. Cykl życiowy Echinococcus granulosus. (grafikę wykonał Robert Siemiątkowski)

i.h. (z ang. intermediate host) – część cyklu życiowego bąblowca z żywicielem pośrednim (owcą/krową/świnią [E. g.] lub gryzoniem [E. m.])
1 – jajo w kale psa
2 – onkosfera
3 (E. g.– bąblowiec jednojamowy (Echinococcus granulosus); schematyczny przekrój przez ścianę bąblowca:
I – komórki narządu żywiciela
II – warstwa tkanki łącznej
III – wielowarstwowy oskórek pasożyta
IV – warstwa twórcza (germinatywna) pasożyta
V – komora lęgowa z protoskoleksami i luźnymi hakami ryjkowymi
3 (E. m.) – bąblowiec wielojamowy (Echinococcus multilocularis) – gryzoń jako docelowy żywiciel pośredni
H. s. (z łac. Homo sapiens) – człowiek ukazany jako przypadkowy żywiciel pośredni z wyróżnionymi narządami, w których mogą się tworzyć torbiele bąblowcowe
d.h. (z ang. definitive host) – część cyklu życiowego bąblowca z żywicielem ostatecznym (psem)
4 – protoskoleks
5 – protoskoleks wynicowany
6 – dorosły tasiemiec w jelicie cienkim psa

Pierwszym etapem cyklu jest uwalnianie jaj do światła jelita cienkiego żywiciela ostatecznego przez proglotyd maciczny. Jajo dostaje się do organizmu żywiciela pośredniego, którym najczęściej są owce, sporadycznie człowiek. W żywicielu pośrednim jajo przekształca się w onkosferę, która wędruje do różnych organów, przekształcając się następnie w wodnistą torbiel. Zarażenie żywiciela ostatecznego zachodzi, gdy ten zje narząd, w którym znajdowały się torbiele. Następnie wykształca protoskoleks, z którego powstaje skoleks. Ten przyczepia się do śródbłonka jelita i wykształca dojrzałą postać tasiemca.

Większość przypadków bąblowicy przebiega bezobjawowo. Torbiele bąblowcowe osiągają od kilku do 30 cm średnicy. To, jak choroba będzie przebiegała, zależy od liczby torbieli oraz prędkości ich wzrostu. Wolno rosnące torbiele mogą nie ujawniać się przez lata, natomiast szybko rosnące mogą powodować bóle brzucha, poczucie wzdęcia a czasem nudności. Obecnie dysponujemy dwoma metodami leczenia bąblowicy w zależności do wielkości oraz szybkości wzrostu. Torbiele duże lub szybko rosnące kwalifikują się do leczenia chirurgicznego. Operacja wycinania torbieli jest obarczona ryzykiem pęknięcia torbieli, co może spowodować rozsianie larw tasiemca albo wstrząs anafilaktyczny. Bąblowicę z małymi lub wolno rosnącymi torbielami leczy się zachowawczo. Do tego typu leczenia używa się albendazolu